Хувийн компаниуд ажилчдынхаа нийгмийн даатгалын шимтгэлийг алдаг оног тушаадаг, зарим нь бүр огт төлдөггүй. Эдгээр байгууллага хуулийн дагуу хариуцлага хүлээдэг ч тэднийг нэг бүрчлэн шалгах боломж байдаггүй. Тэгвэл Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийг 2015 оны наймдугаар сарын 7-нд баталж, энэ хүрээнд ажил олгогч ямар нэгэн алданги, торгууль төлөхгүй, захиргааны хариуцлага хүлээхгүйгээр ажилчдынхаа даатгалын шимтгэлийг төлөх боломжтой болсон. Энэ талаар НДЕГ-ын Нийгмийн даатгалын бодлогын хэрэгжилтийн газрын ахлах мэргэжилтэн Б.Батжаргалтай ярилцлаа.
–Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль хэр хэрэгжиж байна вэ. Үр дүн гарч байна уу?
-Хуульд нийт таван агентлаг хамрагдаж буйн нэг нь манайх. Одоогоор хууль хэрэгжүүлэхэд ямар нэгэн хүндрэл бэрхшээл гараагүй. 21 аймаг, нийслэлийн харьяа хэлтсүүдтэйгээ гэрээ байгуулан, холбогдох бүх программ хангамж дээр ажиллаж байна. Тухайн жилүүдэд хөдөлмөрийн болон, хөлсөөр, ажил гүйцэтгэх гэрээгээр хөдөлмөр эрхэлж байсан, одоо ажиллаж байгаа ажилтнуудаа даатгуулаагүй компаниудыг уг хуульд хамруулж байгаа. Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний байдлаар аймаг, дүүргийн Нийгмийн даатгалын хэлтэст нийт 1257 ажил олгогч тайлангаа шинээр ирүүлснээс 174 нь нийгмийн даатгалд огт бүртгэлгүй байсан. Дээрх аж ахуйн нэгжүүд нийт 3290 даатгуулагчийн шимтгэлийг нөхөн төлсөн байна. Өөрөөр хэлбэл, тэд нийт 11 тэрбум төгрөгийн цалингийн сангаа ил болгож, 2.4 тэрбум төгрөгийн шимтгэл төлсөн. Хэрвээ хууль батлагдаагүй байсан бол 2.4 тэрбум төгрөгийн шимтгэлийг аж ахуйн нэгжүүдээр төлүүлж, тэдэнд 1.2 тэрбум төгрөгийн алданги ногдуулж, хариуцлага тооцох байлаа.
-Хуулийг хэдий хугацаанд хэрэгжүүлэх вэ?
-Анх 2015 оны арванхоёрдугаар сарын 31 гэж байсан ч УИХ арванхоёрдугаар сарын 24-нд хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, хугацааг нь 2016 оны хоёрдугаар сарын 20 хүртэл сунгасан. Ингэлээ гээд ажил олгогч бүү тайвшраарай. Хуулийг 2015 оны есдүгээр сараас эхлэн хэрэгжүүлэхэд компаниудын идэвх оролцоо сул байсан ч арванхоёрдугаар сар гаруут ачаалал огцом нэмэгдсэн. Тиймээс ажил олгогчдод хандаж хэлэхэд энэ сард багтаагаад тайлангаа ирүүлж, асуудлаа шийдээрэй. Хоёрдугаар сард Цагаан сар тохионо. Олон хоног амрах тул хэн хэндээ хүндрэл учруулахгүй байх нь зүйтэй.
-Хэчнээн ажил олгогч даатгуулагчдынхаа шимтгэлийг нөхөн төлөх тооцоо гарсан бэ?
-НДЕГ-т 2014 оны жилийн эцсийн байдлаар 40 орчим мянган ажил олгогч бүртгэлтэй байна. Эдгээрээс нарийн тоо гаргахад их түвэгтэй. Учир нь Татварын болон Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар, манайд гээд энэ гурван байгууллагад бүртгэлтэй ажил олгогчдын тоо зөрүүтэй байгаа. Зөрүүг нь үндэслэн тэд орчим мянган аж ахуйн нэгж хуульд хамрагдах болов уу гэж таамаглахаас хэтрэхгүй. Гэхдээ энэ бол орлогоо сайн дураараа ил болгох ажил болохоос албадлага биш. Тиймээс бид сайн дураараа орлогоо тайлагнасан компаниудын баримтыг нууцын зэрэглэлтэй хадгалж байгаа. Учир нь ямар нэг байдлаар гүйцэтгэх ажиллагаа явуулахад нотлох баримт болгож болохгүй гэсэн заалттай.
-Ажил олгогчдын тоо зөрүүтэй байна гэлээ. Тэгэхээр Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн хугацаанд орлогоо ил болгоогүй, шимтгэлээ төлөөгүй аж ахуйн нэгжүүдэд ямар нэгэн арга хэмжээ авах уу?
-НДЕГ өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард орон даяар 50 мянган урилга тарааж, ач холбогдлыг нь сурталчилсан. Үүнтэй холбоотойгоор аравдугаар сараас эхлээд манай шалгалт улсын хэмжээнд зогссон. Хяналт тавьдаг үндсэн хууль хэрэгжиж эхлэнгүүт орлогоо нуусан, шимтгэлээс зайлсхийсэн аж ахуйн нэгжүүдийг шалгаж, хариуцлага тооцдог механизм руугаа шилжинэ. Иргэдийн санал гомдлын дагуу болон тушаалаар шалгалтууд хийгээд явна гэсэн үг. Хэдийгээр энэ хууль ажил олгогчдод зориулсан мэт харагдавч ачир дээрээ иргэдэд л ашигтай. Жишээлбэл, Бат 800 мянган төгрөгийн цалинтай. Тэгтэл компани нь Батын шимтгэлийг төлөхдөө цалинг нь 250 мянган төгрөгөөр тооцон боддог. Эсвэл огт даатгуулаагүй байх нь бий. Ийм тохиолдолд иргэд л хохироод үлддэг шүү дээ. Тиймээс иргэдийг баталгаатай амьдрах, ямар нэгэн зээл тусламжид хамрагдах, цаашлаад тэтгэвэрт гарахад нь одоогийн энэ хууль чухал ач тустай.
Өнөөдөр сонин О.Бат-Ундрах
